خود نظارتی یکی دیگر از فنون خود مدیریتی است که برای دانشآموزان دارای اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی بسیار توصیه شده است.
خود نظارتی مشتمل بر دو مؤلفه است:
1- خود ارزشیابی
2- خود ثبتی عملکرد
هر چند معلمان وقتی هدف، نظارت عملکرد تحصیلی است، به طور موفقیت آمیزی از این فعالیت استفاده کردهاند. اما در اینجا بر استفاده از آن برای افزایش توجه تأکید میشود.
اگر چه خود نظارتی میتواند با انواع روشهای مبتنی بر وابستگی همراه شود ولی اغلب بدون استفاده از تقویتهای بیرونی نیز به طور موفقیت آمیزی مورد استفاده قرار گرفته است. برخی معتقدند که خود نظارتی بر توجه به این دلیل موفقیت آمیز است که به دانشآموزان کمک میکند تا نسبت به توجه خودشان هوشیارتر شده و آن را کنترل نمایند.
خود نظارتی مشتمل بر این است که دانشآموز از خودش بپرسد که آیا من توجه میکردم؟ و صدایش را ضبط کند و به آن گوش کند و جواب بله یا خیر خود را در پاسخ نامه یادداشت نماید.
در زیر یک نمونه ارائه شده است:
جانی تو میدانی که در توجه کردن به تکلیف مشکل داری. بارها شنیدهای که معلمها به تو میگویند توجه کن، به کارت برس داری چیکار میکنی؟ و امثال اینها. خب امروز میخواهم کاری را شروع کنیم که به تو کمک خواهد کرد تا بتوانی به خودت کمک کنی تا توجه بهتری داشته باشی.
ابتدا باید مطمئن شویم که معنی توجه کردن را میدانی. منظور من از توجه کردن این است که :معلم توجه فوری به تکلیف و حفظ توجه را الگوسازی میکند. و منظورم از توجه نکردن این است که: معلم رفتارهای حاکی از بیتوجهی مثل دور و بر خود نگاه کردن و بازی کردن با اشیا را الگوسازی میکند.
حالا به من بگو حواسمان جمع بود؟ معلم رفتارهای حاکی از توجه و بیتوجهی را نشان میدهد و دانشآموز را ملزم میکند آن رفتارها را از یکدیگر جدا کند).
بسیار خوب حالا اجازه بده تا بگویم میخواهیم چه کار کنیم. وقتی کار میکنید ضبط صوت روشن خواهد بود. بعضی مواقع صدای کوتاهی مثلاً به این شکل میشنوید. (معلم صدایی را روی نوار ضبط میکند و وقتی آن صدا را شنیدی از خودت بپرس آیا من حواسم جمع بود؟ اگر جوابت بله بود آن را یادداشت کن سپس به کارت ادامه بده.
وقتی دوباره صدامو شنیدی سوالت را تکرار کن، به آن پاسخ بده و پاسخت را یادداشت کن و سپس دوباره مشغول به کار شو. حالا میخواهم نشان بدهم که چگونه باید کار کرد. معلم کل فرایند اجرا را الگوسازی میکند).
اکنون جانی من به تو قول میدهم که میتوانی این کار را انجام بدهی.
تو نشان دادهای که میتوانی از عهده آن بربیایی. حالا بگو هر زمان که صدا را میشنوی چه میگوید؟ از خودت بپرس آیا حواسم جمع بود؟ بیا این کار را امتحان کنیم. من ضبط را روشن میکنم و تو هم روی این متنها کارکن (معلم انجام کل فرایند توسط دانشآموز را مشاهده میکند. استفاده صحیح از آن را مورد تشویق قرار میدهد و به تدریج حضور خود را کمرنگتر میکند).
تحقیقات، اثربخشی خود نظارتی و توجه در افزایش رفتار تکلیف مدار و عملکرد تحصیلی را نشان دادهاند. این فن برای دانشآموزان تمام سطوح تحصیلی از ابتدایی تا دبیرستان مورد استفاده قرار گرفته است.
محققان همچنین دریافتهاند که اضافه کردن بخشی که در آن از دانشآموزان خواسته شود نتایج ارزشیابیشان را به صورت نمودار درآورند، مفید واقع میشود.